^ Back to Top

Aktualnie gościmy

Odwiedza nas 114 gości oraz 0 użytkowników.

Wyszukiwarka

Kampania wrześniowa

Na podstawie 'Wytycznych organizacji prac terenowych' z dnia 17 kwietnia 1936 opracowano plan osłony kierunku łódzkiego. Zarysowano następujące pasy obronne na odcinku 30. Poleskiej Dywizji Piechoty:

- rozpoznawczy – lasy na północ od m. Parzymiechy;

- do walk wstępnych – linia rzeki Warty;

- opóźniania – Osjaków – Radoszewice – Kiełczygłów – Chabielice;

- obrony stałej – Szczerców – Kluki – Kraszewice.

 

25 marca 1939

O godz. 20:37 na stację kolejową Siemkowice przyjeżdża pierwszy transport (pociąg nr 3209) z żołnierzami I batalionu 83. Pułku Strzelców Poleskich 30. Poleskiej Dywizji Piechoty. Trasy wszystkich transportów prowadziły przez Brześć nad Bugiem – Łuków – Dęblin – Radom – Skarżysko – Tomaszów Mazowiecki – Łódź – Karsznice – Siemkowice - Pajęczno (Biała Pajęczańska) – Dubidze. Do 27 marca na stacjach między Karsznicami a Dubidzami zostanie rozładowanych ponad 40 takich transportów.

 

26 marca

Do Siemkowic przybywają kolejne transporty:

- 0:10 pociąg 3214 – I batalion 84. Pułku Strzelców Poleskich;

- 5:49 pociąg 3212 – dowództwo 84. pp;

- 9:32 pociąg 3213 – pluton artylerii i przeciwpancerny 83. pp;

- 11:12 pociąg 3215 – II batalion 84. pp;

- 15:32 pociąg 3216 – III batalion 84. pp;

- 20:00 pociąg 3208 – pluton artylerii i kompania przeciwpancerna 83. pp;

- 23:47 pociąg 3251 – IV batalion 84. pp.

 

27 marca

W godzinach wieczornych w Kozubach zostaje rozładowany ostatni transport.

 

1 kwietnia 1939

Pod kierownictwem ppłk Zygmunta Lewandowskiego (dowódca 30. Pułku Artylerii Lekkiej) przy udziale dowództwa 30. Pułku Artylerii Ciężkiej przeprowadzono rozpoznanie artyleryjskie pozycji obronnej w rejonie Kluk. Żołnierze rozpoczynają ćwiczenia. Jeden z poligonów zostaje ulokowany między Krzeczowem, Kamionem a Szczytami.

 

20 kwietnia

Kpt. Jan Skalski (dowódca 30 batalionu saperów) zleca dowódcy 1. kompanii saperów przygotowanie planu zniszczeń po osi Szczerców – Chabielice – Bogumiłowice – Pajęczno – Działoszyn – Parzymiechy (w ścisłej współpracy z dowódcą 84. pp). Podobne zadanie otrzymuje dowódca 2. kompanii, po osi Szczerców – Rusiec – Osjaków – Radoszewice – Mokre – Szczyty – Działoszyn z uwzględnieniem mostów kolejowych na magistrali węglowej między Lelitami a Ruścem oraz we współpracy z 83. pp.

 

16 czerwca 1939

Żołnierze artylerii ćwiczą ostre strzelanie przeciwpancerne ogniem bezpośrednim. Z zapisków dowódcy 30. dac mjr A. Korsaka:

(...) W dniu 16 VI od godz. 8:00 do 16:00 odbyło się strzelanie szkolne. Rejon stanowisk: południe m. Bugaj Radoszewicki, punkt obserwacyjny baterii 1-szej – wzgórze 1 km na wschód od m. Krzeczów przy drodze na m. Mokre, baterii 2-giej – wzgórze 1 km na wschód od m. Krzeczów. Rejon celów: Więcławy – Kamion – Dziadaki. [1]

 

17 czerwca

Odbywa się kolejne strzelanie. Tym razem stanowiska ulokowano w okolicy Toporowa i Kraszkowic, cele jak w dniu poprzednim.

 

5 lipca 1939

Oddział Wydzielony 30. Dywizji Piechoty ‘Działoszyn’ (II batalion 84. pp, kompania zwiadowców, pluton przeciwpancerny, 8. bateria III dywizjonu 30. pal i pluton saperów z 30. batalionu saperów) otrzymuje zadanie:

(…) Na stanowiskach w rejonie m. Działoszyn nad Wartą stawić opór, rozpoznać kierunki natarcia npla, po czym pod naporem opóźniać na kierunku m. Ożegów – Siemkowice – Kiełczygłów – Broszęcin. [2]

 

7 lipca

Rozpoczyna się budowa umocnień na północnym brzegu Warty między Niwiskami Dolnymi a Bobrownikami.

 

18 sierpnia 1939

W rejon Nowej Brzeźnicy przybywają pierwsze oddziały 30. Wołyńskiej Brygady Kawalerii.

 

28 sierpnia

Pociąg pancerny nr 53 ‘Śmiały’ przybywa do Rudnik koło Częstochowy i rozpoczyna patrole na liniach kolejowych na odcinku Brzeźnica nad Wartą – Chorzew Siemkowice – Kłobuck. Pociąg wraca na nocny postój do Rudnik.

 

30 sierpnia

Na węzłową stację Siemkowice przybywa pociąg pancerny nr  52 ‘Piłsudczyk’. Pociąg dowodzony przez kpt Mikołaja Gonczara oddano pod dowództwo gen. Leopolda Cehaka, dowódcy 30. Dywizji Piechoty. Składem gospodarczym dowodzi ppor. rez. Antoni Kossobudzki. 

 

Godz. 19:00

Na rozkaz operacyjny dowódcy 30. Dywizji Piechoty rozpoczyna się przemarsz oddziałów z okolic Szczercowa na pozycje w okolicy Działoszyna, na linii Krzeczów – Bobrowniki – Działoszyn – Niwiska Dolne – Patrzyków.

 

31 sierpnia

Żołnierze z pociągu pancernego rozładowują z platform czołgi FT-17 i tankietki TK-3 oraz prowadnice do nich. Następnie kapitan Gonczar postanawia sprawdzić umiejętności st. sierżanta Grygorowicza, który jest świeżo upieczonym maszynistą. Maszyna pancerno – kolejowa wyrusza na szlak Chorzew Siemkowice – Działoszyn, gdzie najeżdża na tankietkę na prowadnicy. Uszkodzeniu ulega pancerz, nadwozie i gąsienica tankietki. Zostaje odkryte również uszkodzenie osi jednego z wagonów bojowych. Po powrocie do Chorzewa Siemkowic wagon wraz z opancerzonym parowozem zostaje odesłany na naprawę do Karsznic.

30. Poleska Dywizja Piechoty po forsownym marszu osiąga o świcie pozycje nad Wartą.

Ugrupowanie wyjściowe 30 Dywizji Piechoty [3].

1 września 1939

 

Godz. 0:00

Na rozkaz dowództwa ‘Śmiały’ wyrusza do Siemkowic.

 

Godz. 4:00

Parowóz i wagon bojowy wracają z Karsznic. Rozpoczynają się manewry w celu wstawienia parowozu i wagonu do składu bojowego. Miejsce uszkodzonej tankietki zajmuje zapasowa.

Zwiad kolarzy ppor. Molteniego melduje mjr T. Kierstowi (dowódcy II batalionu 84. pp):

(...) Niemcy już o godz. 3:45 przekroczyli naszą granicę w m. Praszka. Straż graniczna po słabej strzelaninie wycofała się, m. Praszka pali się, masa uciekinierów ludności cywilnej... [4]

Godz. 4:40

Na Wieluń (odległy o około 30 km od Siemkowic) spadają pierwsze bomby z niemieckich Junkersów Ju87B. Rozpoczyna to II wojnę światową. Kilka minut później pancernik Schleswig Holstein rozpoczyna ostrzał Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte, a niemiecka armia przekracza granice Polski.

 

Godz. 5:00

Na stację Siemkowice wjeżdża pociąg pancerny nr 53 ‘Śmiały’, dowodzony przez kapitana Mieczysława Malinowskiego. Na niewielkiej stacji w Chorzewie znajduje się wówczas 5 składów – 2 pociągi pancerne ze swoimi składami gospodarczymi i eszelon z piechotą.

 

Godz. 5:15

Rozmowa szefa sztabu dywizji ppłk dypl. W. Surackiego ze sztabem Armii ‘Łódź’:

(…) Z Rudnikami przed chwilą rozmawiałem. Meldował mi oficer, że Niemcy przekroczyli granicę. Nad Pajęcznem słyszałem przelot samolotów. To jest godz. 5:15. (…) Komisarz Straży Granicznej z Rudnik meldował telefonicznie o godz. 4:50 (…) przekraczają granicę (…) Rudniki. [5]

 

Godz. 6:00

Nad stacją pojawia się niemiecki, dwusilnikowy samolot zwiadowczy (prawdopodobnie widziany przez Ignacego Karsznickiego). Żołnierze na rozkaz kaprala Urbana otwierają ogień (strzelają zarówno karabiny maszynowe ‘Piłsudczyka’, jak i ‘Śmiałego’). Szybko jednak kapitan Gonczar przerywa strzelanie, gdyż wówczas jeszcze nie wie o wybuchu wojny. Dopiero po tym zdarzeniu żołnierze z radia dowiadują się o ataku Niemiec na Polskę.

 

Godz. 6:30

Pod Działoszynem 3. kompania ckm zestrzeliwuje niskolecący samolot niemiecki. Wkrótce po tym rozpoczyna się bombardowanie mostu kolejowego.

 

Godz. 7:45

Niemcy przeprowadzają nieudany nalot na most kolejowy – 5 bomb 500 kg (na ogółem zrzuconych 12) nie wybucha.

 

Godz. 8:30

Niemcy rozpoczynają pierwsze bombardowanie Działoszyna.

 

Meldunek do sztabu Armii Łódź - godz. 8:50 [6]

 

Godz. 9:00

Stacja w Chorzewie pustoszeje. ‘Śmiały’ wraz ze składem gospodarczym opuszcza Chorzew i odjeżdża na południe, gdzie walczy pod Mokrą. Eszelon po wyładowaniu piechoty również odjeżdża. W obawie przed bombardowaniem skład bojowy odjeżdża do Działoszyna. Zgodnie z rozkładem przejeżdża osobowy do Łodzi.

 

Godz. 10:00

Nagle stację atakuje eskadra Junkersów Ju87 Stuka. Zrzucają one 3 bomby 500 kg i kilka mniejszych. Pierwsza bomba trafia w środek stacji, niszcząc tory i wyrywając lej o średnicy 10 m i głębokości 4 m. Fragmenty torów zostają wyrzucone na 20 m w górę. Druga bomba wybucha na pobliskiej łące, nie powodując większych szkód. Trzecia bomba wybucha obok posterunku obrony przeciwlotniczej. Był on urządzony w stogu siana obok budynku dworca i obsadzony 2 młodymi mieszkańcami okolicy. Ich zadaniem było meldowanie przez telefon o każdym zauważonym samolocie. W wyniku wybuchu ginie jeden z chłopców, zaś drugi i jego matka zostają ciężko ranni. Jest to prawdopodobnie pierwsza ofiara wojny na ziemi siemkowickiej. Bombardowanie uniemożliwia wysłanie wagonu kuchni z obiadem dla składu bojowego. W tym samym czasie trwa bombardowanie mostu kolejowego na Warcie w okolicy Lelit.

 

Wkrótce stojący w Działoszynie ‘Piłsudczyk’ staje się celem dla niemieckich lotników. Ogień kaemów nie pomaga, zatem kapitan Gonczar nakazuje strzelać z haubic na najwyższych kątach podniesienia. Działanie to jest skuteczne – Niemcy uznają, że pociągu broni artyleria przeciwlotnicza. Resztę bomb zrzucają na tory kolejowe między Siemkowicami a Mokrą, gdzie od rana 30. Wołyńska Brygada Kawalerii toczy ciężkie boje z 4. Dywizją Pancerną.

 

Drużyna saperów pod dowództwem kaprala Franciszka Kumosy przystępuje do naprawy torów. W pracy ofiarnie pomagają okoliczni mieszkańcy.

 

W tym czasie ‘Śmiały’ podczas patrolu między Kłobuckiem a Miedźnem wspiera 4. szwadron 21. pułku ułanów, a następnie cofa się do Działoszyna.

 

Godz. 12:00

Niemieckie lotnictwo po raz drugi tego dnia bombarduje Działoszyn.

 

Godz. 13:00

‘Śmiały’ wspiera 2. dywizjon artylerii konnej. Na polanie Mokra pozostają płonące wraki niemieckich wozów bojowych.

 

Godz. 14:00

Pociąg pancerny nr 53 ‘Śmiały' ze stacji Miedźno osłania 19. pułk ułanów broniący Zawad. Podczas przejazdu spod Mokrej do Miedźna zostaje zbombardowany – odłamki przebijają pancerz w kilku miejscach.

 

Godz. 15:30

‘Śmiały’ dostaje polecenie osłaniania 2. dywizjonu artylerii konnej. W okolicy przejazdu kolejowego na szosie Rębielice – Izbiska załoga dostrzega niemiecką kolumnę I batalionu 2. pułku strzelców zmotoryzowanych. Korzystając z zaskoczenia, ‘Śmiały’ rozpoczyna huraganowy ogień ze wszystkich luf i niszczy pojazdy wroga.

 

 

Meldunek do sztabu Armii Łódź [7]

 

 

Godz. 16:00

Pod Mokrą toczą się zacięte walki. Generał Cehak postanawia osobiście wyjechać ‘Piłsudczykiem’ na przedpole, by zorientować się w sytuacji. Załoga ‘Piłsudczyka’ dostrzega ‘Śmiałego’, który walczy z Niemcami. Wspiera go w boju, a następnie wraca do Działoszyna.

Niemieckie lotnictwo trzeci raz bombarduje Działoszyn.

 

Godz. 17:00

Śmiały’ zostaje uszkodzony – kilka pocisków przebija pancerz, awarii ulega mechanizm obrotowy wieży armaty 75 mm. Po meldunku od jednego z czołgów Renault (ubezpieczał on most kolejowy na Liswarcie koło Zawad) o zbliżaniu się Niemców oraz uszkodzeniu torów (prawdopodobnie na południe od miejsca walki), pociąg wycofuje do Miedźna, a następnie do Działoszyna.

 

Wieczorem

Wszystkie oddziały w rejonie Działoszyna wycofują się za Wartę. Po 21:00 w powietrze wylatuje most w Lisowicach.

 

2 września

 

Godz. 1:00

Most kolejowy na Warcie zostaje wysadzony przez polskich saperów.

 

Godz. 3:00

Wysadzone zostają mosty w Lelitach i Działoszynie.

 

Godz. 4:30

‘Piłsudczyk’ wraca do Chorzewa. Do tej pory nie było to możliwe - trwała naprawa toru. Po naradzie kapitan Gonczar nakazuje sformować skład z parowozu nieopancerzonego, brankardu i platformy z tankietką oraz motocyklem. Parowóz ma mieć przepłukany kocioł, tankietka zostanie naprawiona w Karsznicach, a kapitan Gonczar i kapral Wiercioch udadzą się do sztabu armii w Łodzi.

 

Godz. 8:00

Niemcy bombardują Działoszyn i Trębaczew. Zniszczeniu ulega fragment torów w okolicy przejazdu na drodze Działoszyn – Pajęczno.

 

Godz. 9:40

Ppor. L. Gaj razem z dwoma innymi żołnierzami niszczy 3 czołgi wroga w Krzeczowie. Wkrótce po tym zostaje wysadzony most na Warcie w Krzeczowie.

 

Godz. 13:00

‘Piłsudczyk’ odpiera próbę sforsowania Warty pod Działoszynem przez Niemców. W odwecie za śmierć generała Dilla (brak danych, prawdopodobnie legenda) podczas walk w okolicy kapliczki w Raciszynie przy drodze Działoszyn - Częstochowa Niemcy bombardują okolicę i ściągają ciężką artylerię.

 

Godz. 15:15

Działonowy kpr. Franciszek Kuratczyk (30. dac) zostaje śmiertelnie ranny, umiera podczas transportu do kolumny sanitarnej. Zostaje pochowany w Ożegowie (w chwili obecnej grób znajduje się w mogile zbiorowej żołnierzy kampanii wrześniowej na cmentarzu w Wieluniu).

 

Popołudnie

Piłsudczyk’ ostrzeliwuje z daleka zajęty przez Niemców Działoszyn. Gen. Cehak przygotowuje plan kontrataku, jednak z powodu ataku czołgów w kierunku Radomska, dywizja ma odejść na linię Widawki.

‘Śmiały’ razem z Wołyńską Brygadą Kawalerii walczy na linii kolejowej Brzeźnica nad Wartą – Częstochowa, gdzie daje się we znaki Niemcom w okolicy Cykarzewa.

 

Godz. 18:00

III batalion 83. pp obsadza odcinek między drogą Działoszyn – Siemkowice a linią kolejową z zadaniem opóźniania wroga.

 

Godz. 20:00

Rozkazem dowódcy 84. pp rozpoczyna się odwrót na pozycję stałą przez m. Ożegów.

 

Wieczorem

‘Śmiały’ odjeżdża do Łasku, a następnie ma wspierać polskie wojsko pod Piotrkowem Trybunalskim.

Rozpoczyna się odwrót 30. Poleskiej Dywizji Piechoty na pozycje pod Bełchatowem.

 

3 września 1939

‘Piłsudczyk’ odjeżdża do Karsznic. Po drodze kapral Wiercioch rozładowuje zakorkowaną stację w Ruścu. Pociąg zostaje niegroźnie i niecelnie zbombardowany. W ciągu następnych dni wspiera polską armię w okolicy Sieradza i Łasku.

Stacja Siemkowice - najprawdopodobniej 3.09.1939, widoczny tabor Francusko - Polskiego Towarzystwa Kolejowego [7]

 


 

Szlak bojowy pociągu pancernego nr 52 ‘Piłsudczyk’ zakończył się czterodniową walką w kotle pod Mrozami w województwie mazowieckim dnia 20 września 1939 roku. Został zniszczony przez polskich żołnierzy.

 

Szlak bojowy pociągu pancernego nr 53 ‘Śmiały’ zakończył się dnia 20 września 1939 roku we Lwowie. Pociąg nie został zniszczony, zaś tabor został wykorzystany w późniejszych walkach przez Niemców i Rosjan.


 

Literatura:

  1. T. Krawczak, J. Odziemkowski ‘Polskie pociągi pancerne w wojnie 1939’, Wyd. ‘Książka i Wiedza’, Warszawa 1987
  2. J. Ostrówka ‘Pociągi pancerne Wojska Polskiego 1918-1939’, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2011
  3. A. Wesołowski, J.S. Tym ‘Mokra Działoszyn 1939. Działanie wielkich jednostek Grupy Operacyjnej "Piotrków" w pierwszych dniach kampanii 1939 roku’, Wyd. ZP, Warszawa 2014
  4. T. Szczerkowska 'Działoszyn i okolice', UMiG Działoszyn, Działoszyn 2008

Zdjęcia i cytaty:

 - [1], [2] - 'Mokra Działoszyn 1939...';

 - [3] - zasób Centralnego Archiwum Wojskowego;

 - [4] - 'Działoszyn i okolice';

 - [5] - 'Mokra Działoszyn 1939...';

 - [6], [7] - zasób Instytutu i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie;

 - [8] - serwis Baza Kolejowa.

 

Serdecznie dziękujemy Grupie Rekonstrukcji Historycznej 84 Pułku Strzelców Poleskich z Bełchatowa za możliwość udostępnienia zdjęć i skanów zasobów CAW i IPMS.